Borelioza

Borelioza czym jest

Borelioza, nazywana często chorobą z Lyme jest wielopostaciową przewlekłą chorobą, którą wywołuje Gram-ujemna spiralna bakteria -krętek – Borrelia burgdorferi – głównie przenoszoną przez kleszcze. Do zarażenia boreliozą dochodzi poprzez bezpośredni kontakt zakażonego kleszcza krętkiem Borrelia poprzez przeniknięcie śliny lub wymiocin pajęczaka do organizmu człowieka. Przyjmuje się że boreliozę przenosi do 30% dojrzałych kleszczy. Najczęściej jednak do zakażenia dochodzi poprzez kontakt z nimfami. Nimfy, czyli formy przejściowe kleszcza, są bardzo małe, dlatego trudno je dostrzec, kiedy wbiją się do ciała, a zarazem są najbardziej agresywnym rodzajem kleszcza, który posiada od 10 do 20 razy więcej krętków niż pozostałe rodzaje kleszczy.

Bakteria Borrelia burgdorferi posiada złożoną strukturę genetyczną, która daje możliwość adaptacji do organizmu ludzkiego. Bakteria ta mutuję, rozwija się w różnych tkankach oraz działa hamująco na układ odpornościowy organizmu. Jest w stanie łatwo zmienić swój kształt – dlatego łatwo przystosowuje się do różnorodnych warunków środowiskowych. Krętki początkowo znajdują się w przewodzie pokarmowym zakażonego kleszcza. W momencie kiedy jelita napełniają się krwią żywiciela, bakterie się uaktywniają oraz intensywnie się namnażają przechodząc do płynów ustrojowych i gruczołów kleszcza, a następnie dochodzi do zakażenia organizmu żywiciela.

Po przedostaniu się Borelii do ludzkiego organizmu krętki z ruchliwych – aktywnych form przekształcają się w formy nieruchome o kulistym kształcie tzw. Cysty. Mogą one przebywać bardzo długo w organizmie człowieka w okresie latacji (w trakcie tego okresu nie występują u człowieka żadne objawy). Są krętki które mają możliwość przejścia ponownie w ruchliwe formy spiralne co może prowadzić do wystąpienia nowotworów i zaostrzeń choroby. Borrelia kiedy zaatakuje układ odpornościowy gospodarza niszczy ścianę komórkową i otacza się błoną komórkową. Powoduje to, że układ odpornościowy nie rozpoznaje patogenu.

Jak można się zarazić

Najwięcej przypadków zarażenia boreliozą zachodzi poprzez ukąszenie kleszcza. Zdarza się, że nie zauważyliśmy w swojej skórze kleszcza, a możemy być zarażeni bakterią Borrelii. Czasami chory na boreliozę w ogóle nie pamięta epizodu ugryzienia. Wynika to przeważnie z tego, że główny prowodyr boreliozy – nimfa kleszcza ma wielkość zaledwie ziarnka piasku i bardzo łatwo ją przeoczyć. Poza tym ugryzienie kleszcza jest zupełnie bezbolesne, a same kleszcze lubią wkłuwać się w miejsca, w których trudno jest je zauważyć, wybierają miejsca ciepłe i z cienką skórą, takie jak szyja, skóra za uszami, we włosach, u kobiet pod piersiami, w zgięciu kolan i łokci, między pośladkami oraz w miejscach intymnych.

Dodatkowo boreliozę przenoszą również inne owady kujące takie jak:

• komary,
• meszki,
• pchły,
• roztocza i wszy.

Około 2% polskiej populacji komarów jest zarażona bakterią Borrelii, w przeciwieństwie do kleszczy, mogą one zarażać bakterią Borrelii od razu po wkłuciu się w skórę.

Ponadto, istnieją inne drogi zakażenia boreliozą:

• picie mleka od zarażonych zwierząt,
• przetaczanie krwi,
• drogą płciową,
• płodu przez matkę – borelioza wrodzona

Diagnostyka i rozpoznanie

Rozpoznanie boreliozy następuje na podstawie wystąpienia co najmniej jednego z następujących objawów klinicznych:

• rumień wędrujący,
• boreliozowy chłoniak limfocytowy skóry (czerwono-niebieski guzek, który zazwyczaj znajduje się na płatku małżowiny ucha, brodawce sutkowej lub mosznie),
• zapalenie stawów,
• zapalenie mięśnia sercowego,
• neuroborelioza z jednoczesnym wykryciem w badaniach serologicznych przeciwciał skierowanych przeciwko B. burgdorferi.

Jednak podkreślę, iż żaden z testów diagnostycznych stosowanych w przypadku podejrzenia boreliozy nie jest w 100% skuteczny, a więc jednoznacznie ani nie potwierdza, ani nie wyklucza jej występowania. Dlatego stawiając diagnozę należy kierować się pełnym obrazem klinicznym i wykluczyć podobne schorzenia z podobny objawami.

W Europie w postępowaniu diagnostycznym w kierunku boreliozy przyjęto stosowanie 2-stopniowej metody polegającej na użyciu testu ELSA i później Western-bolt. Są to testy serologiczne, wykrywające wytwarzane przez organizm chorego przeciwciała IgM i IgG, skierowane przeciwko Borrelia Burgoderferi. Test ELISA jednak w wielu przypadkach daje fałszywe ujemne wyniki i trzeba o tym pamiętać, interpretując go. Ponadto przy występowaniu objawów boreliozy lub przy obecności śladu po ukłuciu kleszcza przeprowadza się też test potwierdzający Western-bolt. Do innych metod wykrywania boreliozy należą PCR, LUAT i LDA.

Wszystkie powyższe metody diagnostyczne nie są jednak w 100% doskonałe, dlatego wciąż prowadzi się szereg intensywnych badań, pozwalających na opracowanie bardziej skutecznych metod diagnostyki boreliozy.

Objawy i fazy choroby

Borelioza może przebiegać bezobjawowo, ujawnić się jedynie pod postacią rumienia wędrującego lub może mieć postać rozsianą z zajęciem dużej liczby narządów i tkanek. Objawy choroby zazwyczaj pojawiają się w przeciągu 1-4 tygodni od zakażenia, jednak w niektórych przypadkach mogą wystąpić już po trzech dniach. Umownie przyjęto że choroba przebiega w trzech fazach: wczesnej zlokalizowanej, wczesnej rozsianej i późnej. Jednak nie oznacza to wcale, że u każdego nieleczonego wystąpi każda faza. Z drugiej zaś strony, nie u każdego chorego występuje faza wczesna. Może się zdarzyć, że od razu wystąpią objawy fazy późnej bez objawów fazy wczesnej .

Faza pierwsza, czyli wczesna zlokalizowana

Może trwać od 3 do 40 dni po ugryzieniu przez zakażonego kleszcza. W okolicy miejsca ukłucia pojawia się tzw. rumień wędrujący, który początkowo ma postać niewielkiej plamki lub grudki, powiększa się stopniowo w ciągu kilku dni aż do powstania czerwonej lub sinoczerwonej plamy z typowym przejaśnieniem w środku.

Rumień zazwyczaj przyjmuje postać okrągłą, pierścieniowatą, ale może też mieć kształt podłużny, z ostrą krawędzią lub z obrzękniętym brzegiem. Pierścień (czasami podwójny) powstaje w miejscu ukłucia i w zależności od tego miejsca, może być tak duży, że obserwowana jest tylko łukowata, czerwona linia, roztaczająca się na przykład na połowie pleców. Powstanie rumienia może odbywać się bez żadnych objawów, może przebiegać z miejscowym swędzeniem, bólem lub pieczeniem skóry albo z objawami ogólnymi, grypopodobnymi: gorączką, bólami głowi, bólami mięśniowo-stawowymi, powiększeniem węzłów chłonnych, kołataniem serca, zaburzeniami czucia czy męczliwością. Rumień wędrujący jest obecny u 50-80% osób zakażonych boreliozą, u części z nich zostaje nie zauważony (np. gdy umiejscawia się w miejscach trudno dostępnych), znika samoistnie (zazwyczaj po około 4 tygodniach ) lub zostaje błędnie rozpoznany i potraktowany maściami, po których ustępuje i zostaje błędnie uznany za zmianę wyleczoną. Rumień jest reakcją układu immunologicznego działającego w odpowiedzi na przemieszczanie krętków w skórze.

Drugą zmianą skórną pojawiającą się w pierwszej fazie jest chłoniak limfocytarny skóry, mający postać grudki lub sinawo-czerwonego guzka o średnicy 1-5 mm. Może być zlokalizowany w każdym miejscu ciała, jednak najczęściej umiejscawia się w płatkach usznych, łokciach, mosznie, brodawkach i otoczkach sutkowych. Brak leczenie może powodować utrzymanie się chłoniaka nawet przez kilka lat.

Gdy w fazie wczesnej zlokalizowanej nie zostanie podjęte leczenie przeciw bakteryjne boreliozy, infekcja przechodzi w fazę rozsianą, w której pojawiają się objawy wtórne.

Faza druga, czyli wczesna rozsiana

Następuje po kilku tygodniach lub kilku miesiącach od momentu zakażenia i jest wynikiem rozsiewu krętka borrelia z krwią i chłonką do dalszych miejsc ustroju: od układu nerwowego, serca, stawów czy skóry. Pojawiają się objawy wtórne boreliozy. W fazie drugiej najczęściej dochodzi do zapalenia stawów, zaburzeń neurologicznych i kardiologicznych. W przypadku zapalenia stawów najczęściej zostają niesymetrycznie zajęte stawy duże obwodowe, pojawia się zapalenie maziówki przebiegające z wysokobiałkowym wysiękiem. Objawy mają tendencję do nawrotów, różnicuje się je z seronegatywnym reumatoidalnym zapaleniem stawów. Zaburzenia neurologiczne przebiegają pod postacią nawracającego limfocytarnego zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych, neuropatii obwodowych lub zapalenia korzeni nerwowych. Mogą wystąpić też objawy w postaci uporczywych bólów głowy, zespołu Bannawartha, porażenia nerwów cząstkowych z jednostronnym lub obustronnym porażeniem nerwu twarzowego, uszkodzenia mózgu, pogorszeniem koordynacji ruchowej, zaburzeń świadomości oraz zapalenia rdzenia kręgowego. Dość często pojawiają się również zaburzenia pamięci, koncentracji, zaburzenia snu, depresja, labilność emocjonalna, a także zmiany w układzie wzrokowym w postaci: zapalenia nerwu wzrokowego, rogówki, tęczówki i naczyniówki, zmiany w narządzie słuchu , przewodu pokarmowego i układu chłonnego. Zaburzenia kardiologiczne zaś polegają na postępującej kardiomiopatii, zapaleniu osierdzia, wsierdzia i mięśnia sercowego, lewo komorowej niewydolności serca, zaburzeniach przewodnictwa mięśnia sercowego aż do bloków całkowitych. W tej fazie choroby rumień wędrujący może występować wieloogniskowo, nie tylko w okolicach miejscach ukłucia przez kleszcza.

Faza trzecia, czyli późna (przewlekła)

Oznacza przetrwałe zakażenie, które pojawia się w okresie od roku do kilku lat od momentu ukłucia kleszcza. W tej fazie występują objawy w postaci przewlekłego zanikowego zapalenia skóry dłoni i stóp, destrukcyjne zmiany zapalne stawów, przewlekłe zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych z przewlekłym zespołami neurologicznymi i psychicznymi.

Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn polega na występowaniu czerwonych lub niebiesko-czerwonych zmian pojawiających się zewnętrznych powierzchniach kończyn. Zmiany te mogą występować wraz z ciastowatym obrzękiem i następowym zanikiem skóry. W niektórych przypadkach skóra nad dużymi stawami ulega stwardnieniu. Ponadto w fazie późnej może występować uszkodzenie nerwów wzrokowych, zwieraczy, zaburzenia czucia w kończynach i parestezje (drętwienie, mrowienie, zmiany temperatury skóry) Faza późna stanowi szczególnie trudną do rozpoznania postać boreliozy. Jest również trudna do leczenia medycyną konwencjonalną, bowiem mimo wcześniejszego podania antybiotyku, infekcja wciąż pozostaje aktywna. Aby rozpoznać przewlekłą boreliozę muszą być spełnione trzy kryteria:

• obecność choroby przez co najmniej rok
• występowanie przewlekłych objawów neurologicznych, takich jak:
• zapalenie mózgu,
• opon mózgowo -rdzeniowych
• występowanie objawów stawowych (zapalenie maziówki)
• aktywność infekcji mimo wcześniejszej antybiotykoterapii.

Postacie Choroby

Borelioza, w zależności od miejsca lokalizacji krętków Borrelia, może przybierać różne postacie. Najczęściej występuje postać stawowa, kardiologiczna i neurologiczna.

Postać stawowa boreliozy określana też jako boreliozowe zapalenie stawów – LA (ang Lyme arthrisis)

Jest jedną z najczęstszych postaci boreliozy. Następuje w wyniku zakażenia krętkami Borrelia. Objawy stawowej postaci boreliozy są niezbyt charakterystyczne i mają różne nasilenie. Mogą występować zarówno w postaci przelotnych dolegliwości bólowych, krótkich, łagodnych epizodów zapalenia stawów, jak i epizodów przewlekłych i destrukcyjnych. Granica pomiędzy różnymi postaciami jest płynna, ciężko jest odgraniczyć objawy fazy wczesnej od późnej. W pierwszych tygodniach choroby pojawieniu się rumienia wędrującego towarzyszyć mogą wędrujące bóle kostno – stawowe i mięśniowe, wywołane obecnością krętków we krwi. Niekiedy mogą to być nawet pierwsze objawy zwiastujące chorobę. Dalsze dolegliwości kostno-stawowe następują w okresie od kilku tygodni do 1-2 lat od zakażenia. Ich charakterystyczną cechą jest zmienny przebieg, nieregularne nawroty, długie okresy bezobjawowe, lokalizacja asymetryczna i objawy zlokalizowane w określonym momencie w jednym lub kilku stawach naraz. Dolegliwości mogą mieć charakter krótkotrwałych, wędrujących bólów stawów, kości, tkanek okołostawowych, ścięgien czy przyczepów, bez zmian świadczących o jawnym zapaleniu stawów, ale mogą też mieć formę bólów trwających tygodnie lub miesiące, obejmujących jeden lub kilka stawów, z towarzyszącym obrzękiem i ociepleniem. Niekiedy też może rozwinąć się przewlekłe zapalenie stawu, odznaczające się długotrwałym (ponad 1 rok) występowaniem objawów w jednym miejscu. Do nawrotów przechodzących w przewlekłe zapalenie stawu dochodzi zazwyczaj w drugim lub trzecim roku choroby. Zdarzają się sytuacje, że postać przewlekła utrzymuje się przez lata i w skrajnych przypadkach prowadzi do trwałego uszkodzenia stawu. Objawom dolegliwości stawowej mogą towarzyszyć też takie dolegliwości, jak sztywność poranna i poczucie zmęczenia. W obrazie radiologicznym mogą występować nieprawidłowości w postaci nadżerek i torbieli okołostawowych.